Wat is jouw positie in onze samenleving? Heb jij een streepje voor op anderen, of begin je op achterstand? Maakt iedereen in Nederland hetzelfde mee, als zij bijvoorbeeld naar de winkel gaan, de kapper, de supermakrt of naar school? Streepje Voor zoekt het uit.

Door antwoord te geven op 10 vragen over alledaagse situaties krijg je een beeld van de rol van huidskleur en afkomst in onze samenleving. Het spel nodigt uit om jezelf (na afloop) te vergelijken met andere deelnemers. Een twintigtal van hen deelt in video hun persoonlijke verhaal met je. Hiermee opent Streepje Voor niet alleen het gesprek over huidskleur en afkomst in Nederland, maar laat het ook zien dat jouw positie in de samenleving ook samenhangt met tal van andere factoren zoals geslacht, seksuele voorkeur, religie, de plek waar je woont etc.

Ga hier de uitdaging aan.

Veel Nederlanders denken geen onderscheid te maken op basis van afkomst of huidskleur. Maar is dit wel zo? Met de Implicit Association Test kun je je eigen gedachten onder de loep nemen.

Deze test onderzoekt of het voor jouw brein makkelijker is om positief aan een lichte huidskleur of Nederlandse achtergrond te koppelen dan aan een donkere huidskleur of Marokkaanse achtergrond, of vice versa. De test meet dus of je bepaalde associaties makkelijker maakt dan andere, en of je brein voorgeprogrammeerd is om verschil te maken tussen mensen met een andere huidskleur of afkomst.

De Implicit Association Test is ook gespeeld in de documentaire ‘Zwart als Roet’ van Sunny Bergman. Bekijk hierboven de reacties.

Ga hier de uitdaging aan.

Onderhuids was een project van vele maatschappelijke organisaties en coalities, geïnitieerd door De Familie Film & TV, Critical Mass en Dietz Dröge & van Loo in 2014. De initiatiefnemers hadden een gezamenlijk doel, maar verschillende rollen. Waar de één werkte aan de confrontatie met de feiten, werkte de ander aan de dialoog. Beide invalshoeken zijn volgens ons nodig om racisme in alle delen van Nederland bespreekbaar te maken, oplossingen aan te dragen en te verbinden.

De Familie Film & TV produceerden Zwart als Roet, een confronterende film van Sunny Bergman over onbewust racisme en raciale discriminatie. Dietz, Dröge en van Loo organiseerde evenementen door het hele land en werkte aan een maatschappelijk akkoord, deze samenwerking is inmiddels afgelopen. Critical Mass beheert Onderhuids.nl en is verantwoordelijk voor de redactie. Samen met IJsfontein ontwikkelden zij de test Streepje Voor en de Harvard Implicit Association Test, waaraan ook wetenschappers van de Universiteit Leiden en Universiteit van Amsterdam meewerkten.

Onderhuids werd o.a. gefinancierd door het Media Fonds, Stimuleringsfonds creatieve industrie, Nederlands Filmfonds, VSBfonds, Haella Stichting en Stichting Democratie en Media.

Weinig mensen worden graag racist genoemd. Dat mensen zo fel reageren op een beschuldiging van racisme, komt doordat er een taboe heerst op “expliciet racisme”, waarbij mensen daadwerkelijk vinden dat het ene ‘ras’ inferieur is aan het andere. Maar racisme is meer dan dat. Er zijn vele andere associaties, meningen of gedragingen die je niet terugvindt in Mein Kampf, maar die wel degelijk onder verschillende definities van racisme vallen.

Tegenover expliciet racisme staat bijvoorbeeld “impliciet racisme”. Ook als je op bewust niveau geen voorkeur hebt voor de ene groep boven de andere, kun je onbewust toch andere en soms zelfs negatieve associaties hebben bij bepaalde groepen mensen. Met deze test kun je kijken in hoeverre dat ook voor jou geldt. De impliciete voorkeuren die deze test meet zijn het resultaat van ervaringen en beelden die je van jongs af aan hebt meegekregen.

Daarnaast wordt er veel gesproken over “institutioneel racisme”. De hoofdrolspeler in de film ‘Dear White People’ van het Amerikaanse Democracy Now definieert dit als volgt: “Black people can’t be racist. Prejudiced, yes. But not racist. Racism describes a systematic advantage based on race. Black people can’t be racist since we don’t stand to benefit from such a system.” Institutioneel racisme zie je bijvoorbeeld terug op de arbeidsmarkt: voorbeelden te over van situaties waarin werkgevers de voorkeur geven aan mensen met een ‘Nederlandse’ achternaam boven sollicitanten met een ‘niet-Nederlandse’ achternaam of uiterlijk.

In bovenstaand college legt Daniël Wigboldus uit dat racisme, van welke aard dan ook, voor veel mensen totaal niet in hun zelfbeeld past. Het risico van zulk “aversief racisme” (het ontkennen ervan: ‘ik heb geen vooroordelen’) is een blinde vlek voor impliciete voorkeuren en negatieve associaties die je gedrag wel degelijk beïnvloeden.

‘Waar kom je vandaan?’ is misschien alleen maar bedoeld als ijsbreker op een borrel, of komt vanuit interesse en nieuwsgierigheid. Toch stelt Sinan Çankaya in dit artikel dat de semi-neutrale vraag ‘waar kom je vandaan’ een sociale relatie ‘racialiseert’: “Door racialisering wordt een latent verschil tussen twee mensen, namelijk hun huidskleur, een relevantie in de ontmoeting. En dat terwijl er de facto geen biologische basis bestaat voor ‘menselijke rassen’.”

Op een vergelijkbare manier kan de opmerking ‘jij kunt vast heel lekker Aziatisch koken’ bedoeld zijn als compliment, maar toch de nadruk leggen op het ‘anders zijn’ van mensen. Deze opmerking is namelijk een aanname en oversimplificatie van kenmerken van een bepaalde groep mensen. Waarbij je er dan ook nog eens vanuit gaat dat een algemeen kenmerk voor die groep, ook voor die ene individuele persoon geldt.

Terwijl je het dus helemaal niet verkeerd bedoelt, kan jouw opmerking wel degelijk ongemakkelijk zijn. Een opvallend voorbeeld is dit filmpje, waarin mensen met een donkere huidskleur tegen mensen met een lichte huidskleur opmerkingen maken die zij zelf vaak horen.

Kun je dan helemaal niks meer zeggen? Jawel hoor. In bovenstaande TEDxtalk spreekt de Amerikaanse dj Jay Smooth over het verschil tussen racistisch zijn en iets racistisch zeggen. Ook geeft hij tips voor het minder ongemakkelijk maken van gesprekken over racisme.

Je loopt op straat en wordt gevraagd je te legitimeren. Maakt iedereen daar even veel kans op?

Uit onderzoek van Amnesty International blijkt dat etnische minderheden in Nederland vaker door de politie worden gecontroleerd dan niet-minderheden. Deze vorm van discriminatie wordt “etnisch profileren” genoemd: het eruit pikken van mensen op basis van afkomst of huidskleur, zonder dat hier een objectieve rechtvaardiging voor is.

December 2013 heeft De Doetank onder de naam Controle Alt Delete samen met rapper Gikkels en een groep jongeren met een verborgen camera een film gemaakt over etnisch profileren. In bovenstaande video zie je wat het effect is voor mensen die dit overkomt.

We hebben overal categorieën voor en die gebruiken we de hele dag door: het is een manier om orde te scheppen in de chaos, om betekenis te geven aan wat we waarnemen en om te begrijpen wat er om ons heen gebeurt.

In dit hoorcollege legt Daniël Wigboldus uit hoe onmogelijk het is om zonder hokjes te leven. Stel je voor dat je een stoel niet kunt onderscheiden van een tafel, of je iedere keer opnieuw afvraagt waar dat metalen uitsteeksel op een deur voor dient.

Ook als we mensen voor het eerst ontmoeten, plaatsen we ze in hokjes. Op basis van uiterlijk, vormen we meteen een beeld van die persoon. Vaak gaat dit vanzelf, zonder dat we erbij stil staan. En daarmee is de basis gelegd voor stereotypen en vooroordelen.

Hoe goed is jouw eerste indruk van anderen? Speel hier de hokjestest en ontdek of jij anderen goed inschat.

Discriminatie is het op onrechtmatige grond onderscheid maken tussen mensen, oftewel mensen in gelijke gevallen niet gelijk behandelen. Discriminatie kan plaats vinden op basis van huidskleur of afkomst, maar ook op basis van geslacht, seksualiteit, geloof, leeftijd etc.

Hoewel we ons hier misschien niet bewust van zijn en veel mensen het hier ook zeker niet mee eens zullen zijn, komt discriminatie op veel maatschappelijke terreinen voor. Zo ook op de arbeidsmarkt. Uit onderzoek van het Nederlandse College voor de Rechten van de Mens bleek in 2013 dat (onder andere) mensen van niet-westerse afkomst veel minder kans hebben op het vinden van een baan dan mensen van westerse komaf, ook bij een gelijkwaardige opleiding.

En hoe zit het als je je baan verliest? Zijn we dan wel gelijk, of stopt de solarideit daar? Uit een recentelijk experiment onder de 23.000 leden van het EenVandaag Opiniepanel blijkt dat zij werklozen die in Nederland geboren zijn vaker een werkloosheidsuitkering gunnen dan Nederlandse werklozen van Surinaamse of Marokkaanse afkomst.

Bijna iedereen heeft “impliciete voorkeuren” voor de ene groep boven de andere. Zulke voorkeuren ontstaan vanzelf door wat we meemaken, wat we horen en wat we zien.

Er zijn in de loop der tijd verschillende sociale experimenten gedaan om te onderzoeken of alle mensen inherent racistisch zijn en hoe deze voorkeuren tot racisme leiden. Een bekend voorbeeld is het experiment waarin onderwijzeres Jane Elliott de kinderen met een lichte huidskleur in haar klas onderverdeelde op basis van de kleur van hun ogen. Aan de twee groepen die ontstonden kende ze bepaalde eigenschappen toe. Het duurde niet lang voordat de leerlingen meegingen in deze indeling tussen ‘goede’ en ‘slechte’ mensen op basis van een uiterlijk kenmerk. Zie hier boven een filmpje van het experiment.

BNN heeft dit experiment vorig jaar herhaald met Het Grote Racisme Experiment. Ook hier zie je dat deelnemers vanzelf de indeling goed/slecht accepteren. Bovendien is de nabespreking die volgt erg interessant.